Rządził nami uparty Litwin

Wzrostu był mizernego, twarzy ciągłej, chudej, u brody nieco zwężonej. Głowę miał małą, prawie całkiem łysą, oczy czarne i małe. Głos gruby, mowę prędką, kibić kształtną, lecz szczupłą, szyję długą - taki opis najdłużej, bo 48 lat, panującego króla Polski zostawił kronikarz Jan Długosz.

Litwin Jogaiła tron Polski objął mając - według najnowszych ustaleń - 24 lata. Nie był, jak sugerują niektórzy, dzikusem z rubieży Europy, który złapał Pana Boga za nogi poślubiając 13-letnią Jadwigę Andegaweńską. Był zaprawiony w intrygach i bojach. Wiedział, jak cenni są sojusznicy, co znaczy dobre przymierze, kiedy uderzyć, by mieć z tego jak najwięcej korzyści, a kiedy rozsądnie ustąpić.

Miał cztery żony, a synów spłodził z ostatnią, Sońką, będąc po siedemdziesiątce. Był zazdrosny - dwie z żon oskarżono o zdradę. Nie pił alkoholu. Nie cierpiał jabłek, ale chętnie jadał gruszki. Uwielbiał polowania. Nie wyobrażał sobie dnia bez porannej kąpieli. I cenił zdrowy sen. Długosz z przyganą odnotował, że "sypiać i wczasować się lubił aż do południa, dlatego mszy świętej rzadko o należnym czasie słuchiwał", ale był religijny. Po przyjęciu chrztu przetłumaczył na litewski "Credo" i "Ojcze nasz". I to z nim wiąże się podpisanie unii polsko-litewskiej w Krewie, która dała początek nowemu państwu - Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

* * *

Nie pił alkoholu. Nie cierpiał jabłek. Uwielbiał polowania

Syn wielkiego księcia litewskiego Olgierda i ruskiej księżniczki Julianny przyszedł na świat w 1348 roku. Nie był poganinem. Został ochrzczony w obrządku prawosławnym. Miał 29 lat, kiedy ze stryjem Kiejstutem objął rządy na Litwie, sięgającej po ziemie smoleńskie, Ruś kijowską i Witebsk. Księstwo było łakomym kąskiem dla zakonu krzyżackiego, któremu w 1339 roku papież dał zgodę na misję chrystianizacyjną na tych ziemiach. I to owa misja okazała się kością niezgody w rodzinie.

Jogaiła uważał, że jedyną drogą jest przyjęcie chrześcijaństwa, i to nie z Rusi, która nie miałaby nic przeciwko temu, by włączyć w swój obszar wpływów Litwę, ale z Zachodu, który dawał szansę na niezależność. Kiejstut optował za utrzymaniem status quo. Wybuchła wojna domowa, skutecznie rozgrywana przez Krzyżaków, ale z tych rozgrywek obronną ręką wyszedł Jogaiła, który zawarł porozumienie z synem Kiejstuta Witoldem i został jedynym władcą ziem litewskich. I wtedy na scenie pojawili się panowie z Polski z propozycją nie do odrzucenia - tronem na Wawelu i ręką królewskiej córki.

* * *

Miała 5 lat, kiedy została zaręczona z 8-letnim Wilhelmem Habsburgiem. W czasie uroczystości odbyła się ceremonia tzw. pokładzin, mająca być gwarancją dopełnienia ślubu w stosownym czasie. Wyceniono też zerwanie zaręczyn - na 200 tysięcy florenów w złocie.

Podobno Jadwiga tak kochała Wilhelma, że toporem rąbała kłódki, by wydostać się z komnat i uciec do narzeczonego. Ale Polska wprowadzająca pogańskie księstwo do chrześcijańskiej Europy zyskiwała nie tylko uznanie w oczach papieża. Zyskiwała też większe możliwości w walce ze wspólnym wrogiem, zakonem krzyżackim, i możliwości ekspansji na ziemie ruskie.
Dumny Litwin do Krakowa przybył w styczniu 1386 roku. 13-letnia Jadwiga wysłała zaufanego na przeszpiegi - jak wygląda? Nie było źle. A jak dworzanie zobaczyli przepych jego orszaku, okazało się, że jest więcej niż nieźle.

Podobno Jagiełło, który na chrzcie przyjął imię Władysław, na widok urody Jadwigi zaniemówił, ale przez dwa lata byli białym małżeństwem. Szanował to, że jest jeszcze dzieckiem, choć Krzyżacy rozpowszechniali opowieści, że na widok męża młoda królowa odwraca głowę z odrazy. A po 12 latach małżeństwa zaszła w ciążę. Elżbieta Bonifacja zmarła trzy tygodnie po narodzinach. Cztery dni później odeszła królowa Jadwiga. Król opłakał 25-letnią żonę, pomagającą mu w rządzeniu największym królestwem ówczesnej Europy - to dzięki Jadwidze do korony wróciły ziemie przemyska, sanocka, halicka, lwowska, chełmska i Podole Zachodnie z Kamieńcem. I zaczął myśleć, co dalej...

* * *

Trzy lata później poślubił Annę Cylejską, wnuczkę Kazimierza Wielkiego. Ponoć była brzydka, na pewno była biedna, nie interesowała się nią własna matka, mówiła tylko po niemiecku i początkowo Jagiełło chciał się wycofać z tego mariażu.

Małżeństwo do najszczęśliwszych nie należało. Sześć lat po ślubie wybuchł skandal - Annę oskarżono o cudzołóstwo

Jego pozycja była ugruntowana: w 1387 roku we Lwowie hołd lenny złożył mu Piotr I, hospodar mołdawski. W 1395 roku świętował porozumienie z książętami pomorskimi. Ślub z Piastówną był kolejną cegiełką w konstrukcji. Anna żoną króla została w 1402 roku. Królową rok później.

Małżeństwo do najszczęśliwszych nie należało. On ciągle jeździł po Koronie i Litwie. Ona siedziała na Wawelu i czekała, kiedy wróci. Sześć lat po ślubie wybuchł skandal - Annę oskarżono o cudzołóstwo. Jeden z rzekomych kochanków uciekł, drugi trafił do lochu, ale królową oczyszczono z zarzutów. Los się do niej uśmiechnął, kiedy po siedmiu latach cierpkiego małżeństwa w końcu zaszła w ciążę.

Urodziła córkę Jadwigę. Ojciec w 1413 roku na zjeździe w Jedlni ogłosił, że jest dziedziczką Polski i Litwy. Anna zmarła w 1416 roku mając 35 lat.

* * *

Jagiełło dbał o to, by ówcześni władcy Europy na czele z papieżem dowiadywali się o okrucieństwach Krzyżaków na Litwie i rubieżach Polski. Dzisiaj nazwalibyśmy to czarnym PR, wtedy była to dyplomacja prowadzona w przededniu wojny, która wybuchła w 1409 roku. Uderzyli Krzyżacy, zajmując przygraniczne miasta polskie. A w lipcu 1410 ich wojska, wspierane przez Marchię Brandenburską i Zygmunta Luksemburskiego, władcę Niemiec, Czech i Węgier, starły się ze sprzymierzonymi wojskami Rusinów, Tatarów, Polaków i Litwinów. Król ponoć zamówił dla rycerstwa 40 tysięcy precli u krakowskich piekarzy, by nie byli głodni w czasie bitwy. I wydał rozkaz - rycerstwo krzyżackie wyciąć w pień. Rozkaz wykonano. W 1411 roku na mocy pokoju toruńskiego Polska odzyskała ziemię dobrzyńską. Krzyżacy mieli się też wynieść ze Żmudzi i zapłacić 100 tysięcy kop groszy praskich kontrybucji.
Dwa lata zajęła królowi podróż po królestwie, w czasie której świętował zwycięstwo. W 1413 roku doprowadził do unii horodelskiej pogłębiającej współpracę Polaków i Litwinów. Rozdzielał szlachcie przywileje (tak zadbał o sukcesję synów) i zacierał ręce z zadowolenia, kiedy na soborze w Konstancji (1414-1418) Kościół nie dał zgody Krzyżakom na nawracanie Litwy.

* * *

Nie była młoda. Długosz pisał, że miała zmarszczki, ale u 45-letniej kobiety, trzykrotnej mężatki po kilku porodach to nic dziwnego. Kiedy okazało się, że król zakochał się w pani na Łańcucie Elżbiecie Gronowskiej i postanowił się z nią ożenić na przekór wszystkim, wybuchł skandal.

Przylgnęła do niej córka króla Jadwiga. On sam ufał jej bezgranicznie, ale związek trwał tylko trzy lata. Elżbieta zmarła na gruźlicę.

Nie miała lekko, choć król ją chronił. Zygmunt Oleśnicki wmawiał mu, że związek z kobietą, której matka trzymała go do chrztu, jest grzechem. Stanisław Ciołek, królewski pisarz, popełnił bajkę o lwie, królu zwierząt, który poprosił orła, by oddał mu córkę za żonę. Orzeł chciał mu dać cud-dziewicę, ale lwu tak się spieszyło, że wybrał starą i brzydką świnię, bo ta napatoczyła się pierwsza. Trudno się dziwić Jagielle, że ta "poezja" rozjuszyła go do białości. Wyrzucił Ciołka z dworu i aż dziw, że nie skrócił o głowę.

Elżbieta nie miała szczęścia nawet po śmierci. Dwieście lat po pochówku w katedrze wawelskiej jej szczątki usunięto, by zrobić miejsce dla Stefana Batorego. Co się z nimi stało, nie wiadomo.

* * *

Król wystraszył się wąsika Ofki, sugerującego znaczny temperament i z obawy, że mu nie sprosta wybrał Sońkę Holszańską

Miała 17 lat. Pierwsza powinna była pójść za mąż jej starsza siostra, ale król wystraszył się jej wąsika sugerującego znaczny temperament i z obawy, że mu nie sprosta, wybrał Sońkę Holszańską odrzucając rękę Ofki, bratowej Zygmunta Luksemburczyka. Ofka miała wnieść w wianie Śląsk, ale skuteczniejszy okazał się Witold swatający Sońkę.

Była ładna, prawosławna i choć niepiśmienna, okazała się inteligentna. I dała 73-letniemu królowi następcę. Ich walka o zapewnienie Władysławowi III tronu okazała się skuteczna. W 1426 roku na świat przyszedł drugi syn, który wkrótce zmarł, a rok później trzeci - Kazimierz. I wybuchła afera.

Wiele wskazuje, że to przeciwnicy nowej dynastii oskarżyli królową, że zdradza męża, a ich synowie są z nieprawego łoża. Jagiełło był podejrzliwy, żona mogłaby być jego wnuczką, więc plotki trafiały na podatny grunt. Zarzuty upadły, ale stracili do siebie zaufanie. Jakby było mało, w 1431 roku zmarła królewna Jadwiga, pierwsza w kolejce do tronu, i w lud poszły plotki, że stała za tą śmiercią ręka Sońki.

Trzy lata później stary król stanął w Medyce. Miał dobry humor, w nocy słuchał słowika, ale przypłacił tę noc przeziębieniem. Zmarł w Gródku Jagiellońskim w 1434 roku. Dla wielu był najlepszym królem Polski. I nie był jedynym urodzonym na Litwie, który odcisnął na Polsce piętno. Dość wspomnieć Adama Mickiewicza, Józefa Piłsudskiego, Czesława Miłosza czy Jerzego Giedroycia.