Wysłać SMS czy esemesa? Profesor Miodek odpowiada

Oto dwa zdania pytające - fragmenty pewnego wywiadu prasowego: „A od rodziców dostawał pan czasem strzała w tyłek?” i „A dzisiaj na co ma pan smaka?”. Pokazują one, jak silna we współczesnej polszczyźnie jest tendencja do tworzenia uruchomionych fleksyjnie bierników od wszystkich rzeczowników rodzaju męskiego - nie tylko od żywotnych. Ba, nawet od takich, jak strzał i smak, które w drugim przypadku (dopełniaczu) mają stabilną końcówkę „-u” (nie miał celnego strzału, nie widziałem tego strzału, na nic nie mam smaku, nie czuł smaku). Widzimy, że zaopatrzono tutaj te dwa słowa w końcówkę „-a” (strzała, smaka), byle tylko zrównać biernik z dopełniaczem, a w tym drugim przypadku to rzeczowniki żywotne mają końcówkę „-a”, biernik zaś tychże żywotnych równy jest zawsze dopełniaczowi (widzę syna - tak jak nie widzę syna, mam brata - nie mam brata, zaprosiłem wuja - nie zaprosiłem wuja itp.). Zacytowane przykłady - „dostawać strzała”, „mieć smaka”, które odbieram w konwencji żartu gramatycznego - przylegają do typowych w języku dzieci syntagm „zagramy mecza” (choć także mecz ma stabilną postać dopełniacza meczu), „puść sygnała” (mimo dopełniacza sygnału), „kup rowera” (mimo dopełniacza roweru), „zawiąż buta”, „wytrzyj nosa”, „kup komputera”.

W aspekcie ewolucyjnym - powiedzmy to teraz - dzieje biernika liczby pojedynczej rzeczowników męskich wyraźnie zmierzają ku stanowi, którego przejawem są przywołane dzisiaj przykłady. Oto na początku dziejów naszego języka czwarty przypadek wszystkich rzeczowników - żywotnych i nieżywotnych - równy był przypadkowi pierwszemu (z tego okresu zachował się - dlatego że jest często używany - zwrot wyjść, wychodzić za mąż). Potem uruchomiono fleksyjnie rzeczowniki żywotne, które w bierniku stały się równe dopełniaczowi (kryć się za męża, ręczyć za męża). A jeszcze później - zaczęły do tej grupy dołączać rzeczowniki nieżywotne: palić papierosa, grać w bridża (w tysiąca, w kosza, w tenisa), tańczyć walca (twista, mazura, kujawiaka), kupić opla (mercedesa, fiata), wygrać gema, przegrać seta, mieć pecha, strzelić gola, położyć pilota (na stole), jeść arbuza (melona, kotleta, sznycla) obok jeść arbuz, melon, kotlet, sznycel. I ten proces trwa!

Za poprawne uznaje się przecież syntagmy wysłać SMS-a (esemesa), odebrać SMS-a (esemesa), odebrać e-maila (mejla), odpowiedzieć na e-maila (mejla), rozmawiać przez skype’a - obok wysłać SMS (esemes), odebrać SMS (esemes), odebrać e-mail (mejl), odpowiedzieć na e-mail (mejl), rozmawiać przez skype - tak jak obok tradycyjnych połączeń z biernikiem równym mianownikowi: zdobyć hat trick, uzyskać walkower, polecać bestseller, które kojarzę z latami swego dzieciństwa i młodości, słyszy się i widzi coraz częściej: zdobyć hat tricka, uzyskać walkowera, polecać bestsellera.