Jan Miodek: Znowu o parze jakby - jak by

Prawda jest taka, że nasza pisownia jest o wiele łatwiejsza od niemieckiej, francuskiej czy angielskiej, bo stała się rezultatem kodyfikacji stosunkowo młodego stanu językowego, podczas gdy normy ortograficzne przywołanych trzech języków europejskich przylegają do ich struktur wczesnośredniowiecznych. W dodatku języki germańskie i romańskie zmieniły się w ciągu wieków o wiele bardziej niż języki słowiańskie, stosunkowo wolno ewoluujące.

Zapewniam też wszystkich, że nie zasady wypływające z historii języka polskiego i z budowy wyrazów, dotyczące chociażby pisowni "rz" i "ż" czy "u" i "ó", są najprzykrzejsze w codziennych poczynaniach komunikacyjnych. Najtrudniejsze są normy konwencjonalne, które w każdej chwili można by zmienić, dotyczące dużych i małych liter czy pisowni łącznej i rozłącznej. Z nimi borykamy się najczęściej!

Oto np. trzy fragmenty pewnego artykułu publicystycznego: "Wyłania się obraz zaskakujący, jakby to pisał nie ten sam człowiek", "Jakby nie wiedział, jaką drogę życiową przeszedł Sołżenicyn", "Myślał, jak by tu wiązać tę Polskę mizerną ze starą Europą". - Czy poprawne ortograficznie są w nich postacie "jakby" (z dwu pierwszych zapisów) i "jak by" (z zapisu trzeciego)?

Otwieram stronę 274 "Wielkiego słownika ortograficznego PWN" pod red. prof. Edwarda Polańskiego (wraz ze śp. prof. Bogusławem Kreją byłem jego recenzentem), na której znajduję wskazanie: jakby - pisane łącznie, jeśli jest spójnikiem, odpowiednikiem gdyby, jak gdyby, np. jakby mógł, toby wyjechał; mizerny jakby z krzyża zdjęty;

jak by - _pisane rozdzielnie, jeśli jest zaimkiem, np. _jak by to napisać?; tak, jak by chciał.

Ponieważ wariantami składniowymi naszych dwu pierwszych zdań mogłyby być konstrukcje: "Wyłania się obraz zaskakujący, jak gdyby to pisał nie ten sam człowiek" i "Jak gdyby nie wiedział, jaką drogę życiową przeszedł Sołżenicyn" - ze spójnikowymi jak gdyby _użytymi zamiast _jakby, zapisy z artykułu należy uznać za absolutnie poprawne.

W przykładzie trzecim natomiast mamy do czynienia z zaimkiem, dlatego tutaj zgodna z regułą jest pisownia rozdzielna "jak by".

Wszystkie zaś trzy zapisy odpowiadają graficznej różnicy _jakby - jak by _wyeksponowanej w słowniku prof. Polańskiego, a w dzisiejszym odcinku przypomnianej.