POD ZŁOTĄ PALMĄ - ŻYDOWSKIE KAMIENICE W CENTRUM WROCŁAWIA

Zanim otwarto bibliotekę publiczną na północnej pierzei wrocławskiego Rynku, pod numerem 58 mieścił się okazały dom handlowy. Przez lata istnienia i przebudów, od XIX wieku w kamienicy Pod Złotą Palmą niemal nieprzerwanie działały księgarnie, łącząc historię budynku z literaturą i książką aż po dzisiejsze czasy.

Fascynujące losy rodziny Priebatsch, prowadzącej w miejscu Dolnośląskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu księgarnię "Priebatsch’ Buchhandlung", są podstawą do przybliżenia historii kamienicy Pod Złotą Palmą oraz innych budynków świadczących o asymilacji Żydów i ich funkcjonowaniu w tkance miasta w drugiej połowie XIX wieku. Podczas dwóch dni, 19 i 20 kwietnia, zapraszamy do zapoznania się z historią żydowskich kamienic w centrum Wrocławia.

19 kwietnia (piątek):
godz. 17:00 - prelekcja dra Rafała Werszlera dotyczącą badanej przez niego kamienicy pod Złotą Palmą oraz jej właścicieli, rodziny Priebatsch;
godz. 18:30 - pokaz filmów związanych z wrocławskimi przykładami żydowskiej architektury.

godz. 11:00 - międzypokoleniowy warsztat plastyczny dedykowany żydowskim budowlom Wrocławia;
godz. 13:00 - prelekcja specjalistki od żydowskiej kultury, Urszuli Rybickiej, nt. społeczności żydowskiej we Wrocławiu i działalności jej przedstawicieli w obrębie ścisłego centrum miasta;
godz. 15:00 - spacer historyczny po wybranych budynkach wokół Rynku, prowadzony przez popularyzatora wrocławskich kamienic, Filipa Heliasza.

Wydarzeniom w Bibliotece towarzyszyć będzie wystawa poświęcona architekturze żydowskich kamienic, ze szczególnym akcentem położonym na historię kamienicy pod Złotą Palmą, a także przybliżająca sylwetki dawnych właścicieli, rodziny Priebatsch. Dodatkowo, aranżacja przestrzeni biblioteki nawiązywać będzie do historycznej obecności w tym miejscu księgarni "Priebatsch’ Buchhandlung".

Wstęp na wszystkie wydarzenia jest wolny. Na spacery historyczne nie ma już niestety wolnych miejsc.

Projekt dofinansowany został przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce

Budynek datowany jest na XIII wiek. Pierwsza renowacja kamienicy miała miejsce około 1500 roku, natomiast w 1592 r. nastąpiła jej przebudowa: dodano manierystyczny portal z godłem domu, a we wnętrzu wykonano sztukatorskie dekoracje sklepienia sieni. Portal przetrwał kolejne ingerencje w wygląd elewacji (na początku XVII w. i w drugiej połowie XVIII), która ostatecznie zyskała barokowy wygląd, z przewagą elementów w klasycystycznej stylistyce.

Do 2018 roku większość źródeł, cytując Rudolfa Steina (m.in. Olgierd Czerner i Wojciech Brzezowski), podaje rok 1905 za datę wzniesienia nowego budynku. Rafał Werszler w swojej pracy z 2018 roku pt. "Dzieje rodziny Priebatschów, znanych księgarzy i wydawców" przesuwa datę wzniesienia nowej kamienicy do roku 1907. W archiwach Muzeum Architektury odnaleziono dokumenty związane z tym okresem, m.in. zezwolenie na budowę z 1906 roku, pierwszy niezatwierdzony projekt ze stycznia 1906 autorstwa Maxa Kessela, kolejne projekty już zatwierdzone z lat 1906-1907 wykonane przez firmę Schlesinger & Benedickt. Max Kassel był uznawany za wykonawcę nowego domu handlowego, ale w świetle najnowszych źródeł jest to niemożliwe – Kassel zmarł w 1906 roku.

Dom handlowy wzniesiony w latach 1906-1907 na nowym podpiwniczeniu, miał pięć kondygnacji i trzykondygnacyjny szczyt z neorenesansową dekoracją. Był zaprojektowany jako obiekt w pełni handlowy, dlatego lokale wynajmowały rozmaite firmy, a część parterową zajmowała księgarnia "Priebatsch’s Buchhandlung". Przed wejściem do kamienicy znajdował się podświetlany szyld z postacią czytająca książkę, autorstwa mistrza kowalskiego Jaroslava Vonka.

Księgarnia i wydawnictwo Priebatsch były jedną z najbardziej znanych oficyn drukarsko-wydawniczych przedwojennego Wrocławia. Rodzina Priebatsch zajmowała się rynkiem książki kompleksowo: zarówno wydawali podręczniki i czasopisma oświatowe, jak i prowadzili księgarnię, która pierwotnie znajdowała się przy obecnej ulicy Ruskiej. Rodzinny interes najpierw prowadził Leopold, a z czasem także jego syn Felix – co umożliwiło rozwój firmy. Powiększające się przedsiębiorstwo funkcjonowało później także w kamienicy Rynek 14. Ostatnim zarządzającym firmą (do 1933 r.) był Hans, który ze względu na prześladowania ludności żydowskiej wyemigrował do Jerozolimy. Felixa Priebatscha pochowano na Starym Cmentarzu Żydowskim przy obecnej ulicy Ślężnej we Wrocławiu.

Podczas działań wojennych w 1945 roku kamienica nie uległa dużym zniszczeniom, dlatego po wojnie budynek niemal natychmiast został dostosowany do potrzeb handlowych. Na parterze została otwarta księgarnia i wydawnictwo „Księgarnia Jasielskiego”, w której jej właściciel, lwowianin Roman Jasielski, oferował bogate zbiory przywiezione jeszcze ze Stanisławowa. Po śmierci Jasielskiego w 1947 przez rok księgarnię w tym miejscu prowadziła jego córka Anna Aleksandra. W 1948 roku kamienicę zaadaptowano jako Dom Wzorów Izby Przemysłowo-Handlowej. Piętra zostały udostępnione dolnośląskim producentom do eksponowania swoich wyrobów. Na parterze otwarto księgarnię Domu Wzorów. Po wystawie Ziem Odzyskanych w 1948 roku Dom Wzorów zamknięto wraz z Izbą Przemysłowo-Handlową. Pod koniec 1949 roku budynek w całości został przekazany Miejskiej Bibliotece Publicznej we Wrocławiu. W 1955 roku została ona połączona z Wojewódzką Biblioteką Publiczną.

W 1960 roku zmieniono wygląd elewacji budynku, likwidując ogromną witrynę na rzecz mniejszych otworów okiennych. Obecnie w budynku mieści się Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego. Na parterze znajduje się sala zwana Galeria Pod Plafonem z kolumną pośrodku, w której odbywają się wystawy malarstwa i grafiki. Autorką imponującego malowidła plafonu jest Anna Szpakowska-Kujawska, która ukończyła dzieło w 1975 roku.

Aby poznać więcej szczegółów związanych z kamienicą przy Rynek 58 oraz jej żydowskimi właścicielami, rodziną Priebatsch – dołącz do wydarzeń organizowanych w dniach 19-20 kwietnia w Dolnośląskiej Bibliotece Publicznej. Specjalistki i specjaliści przybliżą historię kamienicy oraz jej właścicieli, pozwolą wpisać działalność księgarni „Priebatsch’s Buchhandlung” w szerszy kontekst historyczny, a także zwrócą uwagę na społeczny aspekt związany z działalnością przedsiębiorczych żydowskich rodzin w ścisłym centrum Wrocławia. Serdecznie zapraszamy!

https://www.wbp.wroc.pl
Fb: https://www.facebook.com/events/944004070460726

Źródła: wikipedia.org, zydowskiwroclaw.pl, polska-org.pl