Czy Wrocław pamięta o dawnym cmentarzu żydowskim w centrum miasta? Projekt Trzy Ziemie upamiętnił miejsce pochówku 4 tysięcy osób

Dawny Cmentarz Żydowski obejmował teren przy ul. Gwarnej i dzisiejszego placu Konstytucji 3 maja. Powstał w połowie XVIII wieku i stanowi miejsce spoczynku 4 tys. mieszkańców żydowskiej społeczności ówczesnego Wrocławia. Do dziś zachował się jedynie fragment oryginalnego muru z 1908 roku.

Fundacja Urban Memory już po raz drugi postanowiła przypomnieć historię cmentarza. W ramach inicjatywy Trzy Ziemie, na placu przy budynku Silver Tower Center oraz na murze przy ulicy Gwarnej, wolontariusze wraz z berlińską artystką Anną Schapiro stworzyli malowidła, które nawiązują do historycznej nekropolii. Praca trwała kilka dni, a jej efekty mają utrzymać się kilka miesięcy. Stanęły tam także dwie tablice informacyjne.

Zobacz, jak wygląda ich praca w galerii zdjęć:

- Odwzorowaliśmy oryginalny kształt granic cmentarza, by pokazać go mieszkańcom w przestrzeni miejskiej, nie tylko na mapie. Użyliśmy naturalnych pigmentów ziemnych z kilku różnych krajów. Pigmenty służą pokazaniu barwnego spektrum, które można znaleźć w ziemi – od żółci, zieleni i czerwieni po brązy i nie tylko - tłumaczy Anna Schapiro.

- Stworzyliśmy ten projekt by przypomnieć mieszkańcom Wrocławia historię tego miejsca i zachęcić do pogłębiania wiedzy. Jak dotąd odbiór jest pozytywny, przechodzący mieszkańcy, ale też turyści reagują z zaciekawieniem i refleksją - mówi Agnieszka Jabłońska, Fundacja Urban Memory.

W 2000 r. uchwalony został miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który przewiduje tam teren zielony i subtelne upamiętnienie historii tego miejsca. W 2021 r. Fundacja Urban Memory wzięła udział w konsultacjach społecznych organizowanych przez Wydział Partycypacji Społecznej w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji. Zgłosiła przedsięwzięcie rewitalizacyjne, które miałoby uwzględnić uporządkowanie i rewitalizację kwartału Gwarnej oraz upamiętnienie cmentarza, przy zasadniczym wsparciu i dofinansowaniu m.in. ze środków Unii Europejskiej.

- Zainicjowaliśmy ten projekt już w poprzednim roku. Było to nasze pierwsze tak duże przedsięwzięcie jako młodej fundacji. Udało się dzięki temu, że otrzymaliśmy grant norweski. W tym roku przyznano nam finansowanie z Unii Europejskiej - kontynuuje Agnieszka Jabłońska.

Fundacja odpowiedzialna za projekt Trzy Ziemie sporządziła także obszerny raport z badań, w których wolontariusze sprawdzali nastawienie społeczności lokalnej wobec upamiętnienia cmentarza żydowskiego przy ul. Gwarnej. Przeprowadzili w sumie 78 rozmów z grupą 100 osób. W raporcie czytamy m.in. o pomyśle zazielenienia wspomnianego terenu.

- Wątek stworzenia niewielkiego parku lub skweru zyskał aprobatę ogromnej większości uczestników badań. (…) Teren zielony mógłby stać się międzykulturowym stymulatorem przywiązania do miejsca, który – ze względu na praktyczną funkcję – będzie wartościowy również dla osób, które nie rozumieją i nie utożsamiają się w pełni z historią cmentarza jako miejsca pamięci społeczności żydowskiej.

Opisane w raporcie działania realizował zespół 21 wolontariuszek i wolontariuszy – przede wszystkim studentów, doktorantów oraz absolwentów wrocławskich uczelni.

Dodajmy, że cmentarz był likwidowany dwuetapowo. Zaczęli Niemcy w 1937 roku, kiedy nastroje były już bardzo antysemickie. Dokończyli Polacy w latach 50. XX wieku.