Wrocławianin na przedmieściu

To, co znajduje się poza miastem, zwykliśmy nazywać wsią, a tych, którzy mieszkają w mieście, mieszczuchami lub, by uniknąć wartościowania, mieszkańcami miast. Jeszcze do niedawna była to jasna i zrozumiała opozycja. Porządkowała przestrzeń i relacje społeczne. Niestety, nie jest już aktualna.

Ostatnie lata przyniosły dynamiczny rozwój strefy podmiejskiej Wrocławia. Co roku z centrum aglomeracji na jej przedmieścia przenosi się kilka tysięcy wrocławian. W 2007 było to blisko 3000 osób - tyle uwzględniły statystyki GUS. Z badań socjologicznych wynika jednak, że zaledwie 1/3 osób mieszkających pod miastem podejmuje urzędowy wysiłek zmiany zameldowania. Faktyczny przepływ z miasta na wieś jest przypuszczalnie 3-, 4-krotnie wyższy.

Przykład Wrocławia obrazuje tendencje charakterystyczne dla innych wielkich miast: Warszawy, Poznania czy Krakowa. Jednak polskie osiedla podmiejskie rozwijają się zgodnie z logiką odmienną od tej, która powszechnie kojarzy się z pojęciem suburbanizacji - logiką osiedli amerykańskich znanych z seriali "Cudowne lata" czy "Gotowe na wszystko".

Tamte powstawały na surowym korzeniu, teraz ciągną się przez wiele kilometrów pasmami płaskiej zabudowy identycznych domków. W Polsce wielkie (i bardzo drogie) inwestycje kreujące osiedla podmiejskie "pośrodku niczego" występują rzadko. Polska suburbanizacja opiera się na rdzeniach starych wsi i rozwija się w społecznej interakcji z ich mieszkańcami i instytucjami.

Ale czy współzamieszkiwanie czyni ze starych i nowych mieszkańców sąsiadów? Pojawienie się nowych mieszkańców we wsiach to szok. Szczególnie, że nie są to pojedyncze przypadki, ale dziesiątki nowych domów i setki nowych rodzin. I choć słowo "szok" może się wydawać zbyt dramatyczne, nie ma w tym przesady.

Po pierwsze, zmienia się charakter przestrzenny wsi. Ziemia, dotąd rolna, zamienia się w budowlaną. Powstają na niej domy, inne pod względem projektowym i estetycznym od starych. I nierzadko w dużo bardziej znaczący sposób odgrodzone płotem.
Pojawia się więcej samochodów, często drogich. Wzmożony ruch i hałas zabiera to, co stanowiło jedną z najważniejszych wartości życia na wsi: ciszę, spokój i świeże powietrze. Paradoksem jest to, że te same samochody, którymi miastowi przyjechali na wieś w poszukiwaniu ekożycia, psują przyrodę.

Po drugie, wieś zmienia charakter społeczny. Nowi mieszkańcy osiedli podmiejskich, pytani, czy w zamieszkiwanej przez nich lokalizacji ludzie żyją swoim życiem, czy istnieją jakieś wspólne sprawy, które ich łączą, w większości (ponad 67 proc.) twierdzą, że każdy żyje swoim życiem. Nie dziwią w tym kontekście "tendencje separatystyczne".

Mieszkańcy nowego osiedla w Smolcu planowali odłączyć się od "starego" Smolca. Akcja się nie udała, bo większość nowych mieszkańców nie miała meldunku, obawiano się także utraty możliwości korzystania z podstawowych usług znajdujących się w starym Smolcu i pogorszenia relacji ze starymi mieszkańcami.

Mniej niż jedna trzecia mieszkańców zauważa proces kształtowania się wspólnoty. Buduje się ona wokół działań na rzecz rozwoju infrastrukturalnego miejscowości, życia towarzyskiego dorosłych i dzieci, jak i krótkotrwałych sytuacji kryzysowych. Tak było w Siechnicach.

Konflikt dotyczył dyrektor lokalnej szkoły. Mieszkańcy twierdzili, że psuła lokalny klimat, buntując przeciwko sobie mieszkańców i blokując powstanie gimnazjum w Świętej Katarzynie. Doradzając zapisy do gimnazjum w Siechnicach, liczyła na przejęcie dla swojej szkoły podstawowej budynku po gimnazjum. Forum dyskusji na ten temat była strona internetowa mieszkańców Świętej Katarzyny i Siechnic oraz spotkania mieszkańców z władzami lokalnymi i przedstawicielami placówek edukacyjnych.

W osiedlach podmiejskich dominuje jednak poczucie, że ludzie nie są zainteresowani budowaniem wspólnoty. Że koncentrują się na sprawach zawodowych, życiu prywatnym - swoją energię kierują do wewnątrz, do podmiejskiego domu. Nowi mieszkańcy wskazują jednocześnie, że starzy mieszkańcy robią podobnie. Jak wyjaśniał jeden z mieszkańców gminy Długołęka: "To są rolnicy, mają swoje problemy, ich życie toczy się tu, oni mają pole, a nowi mają ogródki, ale i tak większość czasu spędzają w mieście".
Izolacji społecznej sprzyja izolacja przestrzenna. Jedni i drudzy przyzwyczajają się do swoich terenów. Jak mówiła jedna z nowych mieszkanek Smolca: "Moja ulica to nowi - z tamtymi nie mam żadnych spraw". Taką samą opinię można by usłyszeć od starych mieszkańców. Nowi, zdaniem badanych: "Połowę życia spędzają we Wrocławiu, posyłają swoje dzieci do wrocławskich szkół, odwiedzają się tylko w obrębie osiedla".

Niemniej, jako dużo istotniejszy niż dystans przestrzenny postrzega się dystans społeczny (różnice obyczajowe i mentalne). "Nowi" są zwykle młodsi, lepiej wykształceni i bogatsi, bez poczucia zakorzenienia i potrzeby jego odczuwania. Różnicą pokoleń wyjaśnia się brak wspólnych tematów do rozmów, inne poglądy na wiele spraw, choćby podejście do zwierząt domowych czy dbałość o środowisko.

W czasie jednego z wywiadów usłyszałam: "Starsi mieszkańcy sprzątają kościół, ale nie sprzątają po psach". Jednak najczęściej wskazywaną różnicą są finanse, przy tym budzą one najwięcej emocji. "Nowobogaccy, VIP-y, wywyższający się bogacze" - to tylko niektóre z określeń używanych wobec nowych mieszkańców. Chociażby dlatego, że instalują rozsuwane bramy, kamery, jakby chronili swoje dobra przed złodziejami mieszkającymi tuż obok. Z drugiej strony, starzy dają odczuć nowym, że ich pojawienie się utożsamiają z odebraniem ziemi, przeznaczonej już nie pod uprawy, ale pod budowę.

Nie podoba im się grodzenie. A przecież jest tak, że starzy mieszkańcy sprzedają ziemię nowym, zarabiając na tym duże pieniądze, sami dopuszczają do ich pojawienia się. Być może jednak jest tak, że skala procesu suburbanizacyjnego i jego wpływ na życie codzienne ich zaskoczył. Że nie tego się spodziewali.

Pytanie o współżycie obu grup w środowiskach lokalnych będzie nabierało coraz większego znaczenia. Nowe sposoby zachowania przenikają do osiedli podmiejskich, będzie się zmieniać także proporcja pomiędzy starymi a nowymi mieszkańcami. Na korzyść tych drugich. Wzajemne relacje pomiędzy starymi a nowymi mieszkańcami osiedli podmiejskich Wrocławia to nie jest wyłącznie "ich" problem. Miasto wraz z osiedlami podmiejskimi tworzy to, co władze lubią nazywać metropolią.

Dobrze, by jeszcze zanim faktycznie się ukształtuje, nie rozpadła się na pofragmentowane przestrzenie zajmowane przez mieszkających razem, ale osobno sąsiadów.