Rzecz o języku - Formować to "nadawać czemuś określoną formę"

I tak z ust pierwszego usłyszałem "kłazi-problem", drugi z nich napisał zaś w swej ostatniej książce: "Tak formułowały się powoli parlamenty europejskie pod różnymi nazwami". I tylko trochę uspokoiły mnie kolejne zdania z tejże pracy: "Państwo moskiewskie formowało się w XIII-XV w. w kręgu wpływów kultury bizantyńskiej", "Prezydent Woodrow Wilson formułował ten program w 14 punktach w styczniu 1918 roku".

Zacznijmy od nieszczęsnego "kłazi-problemu". Dołącza on do natrętnie anglizowanych form, takich jak "akłapark", "kłartet", "kłintet", "kłantum", "rekłem" czy "kłi pro kło". Tymczasem zarówno quasi- (łac. "jak gdyby") - pierwszy człon wyrazów złożonych mający znaczenie: jakby, niby, rzekomo, pozornie; prawie, niemal, jak i aquapark (łac. aqua "woda"), kwartet ("zespół czterech instrumentalistów lub wokalistów"), kwintet ("zespół pięciu instrumentalistów lub wokalistów"), quantum (łac. dosł. "ile", dziś "pewna ilość, liczba czegoś, określona kwota"), requiem ("muzyczny utwór żałobny na głosy i orkiestrę"), qui pro quo (łac. dosł. "który zamiast którego", dziś "pomyłka nieporozumienie") to słowa, które mają odwieczną tradycję wymowy z połączeniem głoskowym "kf": kfazi, akfapark, kfartet, kfintet, kfantum, rekfijem, kfi pro kfo. Kwartet i kwintet mają od dawna spolszczoną pisownię z nagłosowym "kw-", większość pozostałych form też może być wariantywnie zapisana w wersji spolszczonej, "podpowiadającej" wymowę: akwapark, kwantum, rekwiem.

Quiz też można zapisać w postaci kwiz, a wydawnictwa poprawnościowe polecają wymowę kfis, ostrzegając przed "kłizem"! Tego wskazania już prawie nikt w Polsce nie słucha, ale tu nie biłbym na alarm, bo quiz//kwiz - "rodzaj konkursu" - przyszedł do nas w czasach współczesnych z kręgów angielsko-amerykańskich i nie ma w tym wypadku konfliktu z tradycją fonetyczną.

Przejdźmy do zdradliwej dla wielu rodaków pary wyrazowej formować - formułować. Formować - z łac. formare "kształtować" - to "nadawać czemuś określoną formę, określony kształt; kształtować, wyrabiać", "ustawiać w pewnym porządku" (np. pochód, orszak), "organizować coś, ustanawiać, powoływać do życia" (np. rząd), w technice "wykonywać formę odlewniczą, nadawać przedmiotowi żądany kształt za pomocą formy". Formułować natomiast - od formuły - to "wyrażać jakąś myśl, nadawać jej ściśle określoną formę słowną; precyzować, określać coś".

Formułować - od formuły - to "wyrażać jakąś myśl, nadawać jej ściśle określoną formę słowną". Formować - to "kształtować", "nadawać czemuś określoną formę

W pierwszym akapicie dzisiejszego odcinka napisałem, że trochę mnie uspokoiły zdania o państwie moskiewskim i o prezydencie Wilsonie, bo poprawnie w nich użyto naszej pary czasownikowej: państwo moskiewskie formowało się w wiekach XIII-XV, a prezydent Wilson (s)formułował program. Niestety, rażący błąd zawiera zdanie pierwsze z "formułującymi się parlamentami europejskimi". Należy je bezdyskusyjnie poprawić na konstrukcję: "Tak formowały się powoli parlamenty europejskie pod różnymi nazwami". Jan Miodek