Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Rząd chce przywrócić sądy gospodarcze i dać prawo do skorzystania z nich także konsumentom

Joanna Wołek-Łysoń/AIP
Marek Szawdyn / Polska Press
Po ponad pięciu latach od zniesienia odrębnego postępowania gospodarczego, Ministerstwo Sprawiedliwości zaprojektowało zmiany w kodeksie postępowania cywilnego, których celem jest powrót rygoryzmu procesowego dla podmiotów profesjonalnych. Projektowane przepisy o zmianach w postępowaniach gospodarczych wtłaczają do rygoryzmu gospodarczego nowe kategorie spraw – czyli z takich stosunków prawnych, które z reguły wiążą się z obrotem gospodarczym sensu stricto, lecz nie zawsze łączą wyłącznie przedsiębiorców.

W 2016r. do polskich sądów powszechnych wpłynęło 805 237 spraw gospodarczych. Na tle innych państw członkowskich Unii Europejskiej wypadamy nieco gorzej niż przeciętnie – według statystyk wpływów spraw cywilnych i gospodarczych na 100 tys. mieszkańców najwięcej pracy mają sądy w Belgii (6 828 spraw na 100 tys. mieszkańców), Rumunii (5 195 spraw) i na Węgrzech (4 364 sprawy), zaś najmniej – w Anglii i Walii (412) oraz w Finlandii (190 spraw). Według statystyk na 100 tys. mieszkańców Polski wpływ spraw cywilnych i gospodarczych wynosił 2 769 spraw w 2016r.

Powrót odrębnego postępowania gospodarczego
Odrębne postępowanie gospodarcze funkcjonowało w Polsce ponad 20 lat – od października 1989r. do maja 2012r. Zmiany w rozpatrywaniu spraw gospodarczych, które zostały wprowadzone w 2012r., uzasadniano nadmiernym formalizmem – nawet dla przedsiębiorców. Po latach od złagodzenia rygoryzmu okazało się jednak, że procedowanie spraw gospodarczych przez sądy w trybie zwykłym nie spełnia wymogów obrotu gospodarczego. Zgodnie bowiem z zapotrzebowaniem rynku, sprawy gospodarcze powinny być rozpatrywane szybciej niż inne sprawy cywilne.

Tymczasem od 2012r. wpływ spraw gospodarczych stale wzrasta (z 1,44 mln spraw w 2012r. do 1,72 mln spraw w 2015r.), rośnie także liczba spraw zaległych (ze183 tys. spraw w 2012r. do 238 tys. w 2015r.), a dodatkowo zwiększają się opóźnienia w sądach gospodarczych (przeciętny czas trwania postępowania w sprawach gospodarczych wzrósł z 9,1 miesiąca do 12,4 miesiąca – w sądach okręgowych oraz z 6,4 miesiąca do 8,4 miesiąca – w sądach rejonowych). Wobec powyższego Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało projekt zmian postępowania cywilnego – datowanym na dzień 27 listopada 2017r. projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, który zawiera szeroki zakres zmian w procesie cywilnym, w tym w postępowaniu gospodarczym (projektowane art. 47979 – 47988).

Postępowanie gospodarcze także dla nie-przedsiębiorców

Według obowiązujących przepisów, sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych pomiędzy przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Projektowane przepisy o zmianach w postępowaniach gospodarczych wtłaczają do rygoryzmu gospodarczego nowe kategorie spraw – czyli z takich stosunków prawnych, które z reguły wiążą się z obrotem gospodarczym sensu stricto, lecz nie zawsze łączą wyłącznie przedsiębiorców. Do takich spraw można zaliczyć spory z umów o roboty budowlane oraz umów związanych z procesem budowlanym służące wykonaniu robót budowlanych, umów leasingu, jak również sprawy przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy.

Ministerstwo wprawdzie zakłada, że w sporach z kategorii umów budowlanych i leasingowych nie zawsze stronami są jedynie przedsiębiorcy – lecz wskazując na wyspecjalizowanie sądów gospodarczych kwalifikuje takie sprawy do rozpoznania w trybie obostrzonego rygoryzmu gospodarczego.

Jeśli zaś chodzi o kategorię spraw przeciwko osobom, które nie są przedsiębiorcami, a odpowiadają za dług przedsiębiorcy, to za rozpatrywanie takich sporów przez sądy gospodarcze przemawiać ma, zdaniem Ministerstwa, fakt, iż sam dług wynika z działalności gospodarczej tego przedsiębiorstwa.

Projekt zmian precyzuje również, że chodzi o wynikłą zarówno z ustawy, jak i z czynności prawnej, odpowiedzialność za cudzy dług, w tym nie tylko odpowiedzialność wyłączną, lecz także solidarną i posiłkową.

Spod rygoryzmu gospodarczego mają być jednak wyłączone sprawy o podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu oraz sprawy pomiędzy przedsiębiorcami o wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.
Dodatkowo projektodawca proponuje rozwiązanie, zgodnie z którym strona postępowania, która nie jest przedsiębiorcą, będzie mieć możliwość wnioskowania o rozpoznanie danej sprawy z pominięciem trybu gospodarczego (czyli na zasadach ogólnych). O sposobie procedowania sprawy będzie ostatecznie decydować już na początku postępowania sąd, którego ocena będzie oparta m.in. o decyzję naczelnika urzędu skarbowego dotyczącą ustalenia wysokości podatku dochodowego w formie karty podatkowej.

Ograniczenia w stosowaniu instytucji procesowych

W omawianym projekcie znalazły się zapisy dotyczące wyłączenia w postępowaniu gospodarczym niektórych instytucji procesowych obowiązujących w zwykłym procesie cywilnym. Powyższe ma znaleźć uzasadnienie w szybkości postępowania gospodarczego, co ma zostać osiągnięte w pominięciu instytucji skutkujących dużymi opóźnieniami w rozpatrywaniu spraw. Według projektu, wyłączone mają zostać:

 możliwość zmiany powództwa polegająca na wystąpieniu z nowym roszczeniem zamiast lub obok roszczenia dotychczasowego;
 zawieszenie postępowania na skutek niestawiennictwa stron na rozprawie (art. 177 § 1 pkt 5 k.p.c.);

 zmiany podmiotowe w postępowaniu (wezwanie do udziału w procesie; poza wyłączeniem pozostaje wciąż przypozwanie z art. 84-85 k.p.c. i interwencja z art. 75-83 k.p.c.);

 przekazanie sprawy przez sąd rejonowy do sądu okręgowego w trybie art. 205 k.p.c.;
 powództwo wzajemne;

 rozpatrywanie przez sąd z urzędu niewłaściwości, którą dałaby się usunąć za pomocą umowy stron (jedynie na zgłoszony i uzasadniony zarzut pozwanego).

Skrócenie terminów

Jednocześnie Ministerstwo postuluje skrócenie terminów procesowych, co ma bezpośrednio wpłynąć na przyspieszenie postępowania. Skrócone terminy mają wiązać strony oraz sąd.

W zakresie związania stron postępowania zmienione mają zostać następujące terminy:

 termin na podanie twierdzeń i dowodów – w pierwszym piśmie procesowym (pozwie, odpowiedzi na pozew, względnie sprzeciwie od wyroku zaocznego, sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, zarzutach od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym). Sankcją za niedochowanie tego obowiązku ma być pominiecie przez sąd gospodarczy spóźnionych twierdzeń i dowodów. Jednak na etapie wcześniejszym sąd ma mieć obowiązek pouczenia stron (także w drodze korespondencji e-mail), a strony będą mieć możliwość uzupełnienia argumentacji (w terminie tygodnia od doręczenia pouczenia z wezwaniem od sądu, chyba że wcześniej strona złożyła oświadczenie o powołaniu wszelkich twierdzeń i dowodów);

 termin na umorzenie postępowania zawieszonego przez sąd fakultatywnie z urzędu (art. 182 § 1 k.p.c.) ma ulec skróceniu z 1 roku do 6 miesięcy oraz z 5 lat do 1 roku;

 termin na złożenie wniosku z żądaniem wznowienia postępowania ma ulec skróceniu z 10 lat do 5 lat (art. 408 k.p.c. – z wyjątkiem przypadku określonego w art. 4011 k.p.c.).

Natomiast dla sądów skrócone mają zostać terminy: termin przekazania sprawy po dokonaniu ustalenia, że sprawa jest lub nie jest sprawą gospodarczą, ma wynosić 1 miesiąc od wniesienia odpowiedzi na pozew (uzupełnienia braków lub upływu terminu na ich uzupełnienie);

 termin rozstrzygnięcia sprawy w danej instancji wynosić ma 6 miesięcy od wniesienia odpowiedzi na pozew (uzupełnienia braków lub upływu terminu na ich uzupełnienie).

W uzasadnieniu omawianego projektu zmian Ministerstwo wskazuje, że w obecnych realiach funkcjonowania sądownictwa gospodarczego, tj. do czasu zniwelowania zaległości w rozpoznawaniu spraw przez sądy gospodarcze, ustanawianie sztywnego terminu do wydania rozstrzygnięć należy uznać za fikcję. Ministerstwo zwraca jednak uwagę, że realne jest nałożenie obowiązków na sąd i przewodniczącego co do podejmowania czynności w sposób, który pozwoli w przyszłości na rozstrzygniecie spraw w tym terminie. Powyższe nie zmuszałoby sądów do bezwzględnego dotrzymania terminu, o którym mowa w projektowanym art. 47985 § 5, a jedynie ustanawiałoby priorytet szybkości postępowania.

Odrębności postępowania dowodowego

W projekcie zmian do k.p.c. wprowadzono istotne novum w zakresie postępowania dowodowego przed sądem gospodarczym.
Po pierwsze nowością jest wprowadzenie instytucji umowy dowodowej. Polska procedura cywilna ustanowiła już dwa rodzaje umów procesowych (umowa o właściwość sądu i umowa o jurysdykcję).
W omawianym projekcie pojawia się kolejna umowa procesowa, która wiąże się bezpośrednio z zasadą autonomiczności stron procesu i ich zakładanym profesjonalizmem. Na podstawie umowy dowodowej strony będą mieć możliwość umówić się o wyłączenie pewnego rodzaju dowodów (np. opinii biegłych czy zeznań świadków) w sprawie z określonego stosunku prawnego (co wyłącza np. roszczenia z czynów niedozwolonych).
Umowa ta ma zatem wiązać sąd i strony postępowania w jednej lub w kilku sprawach, nie zaś we wszystkich sprawach pomiędzy danymi stronami. Jeśli chodzi o formę zawarcia umowy dowodowej, to projekt zakłada, że ma zostać zawarta przez strony na piśmie (pod rygorem nieważności) albo ustnie przed sądem – co ma wyeliminować długotrwałe i uciążliwe odtwarzanie przez strony treści tej umowy na etapie procesu gospodarczego. Wprowadzenie warunków i zastrzeżenie terminów w takiej umowie ma powodować jej nieważność w całości. Dodatkowo wszelkie zarzuty dotyczące bezskuteczności lub nieważności umowy dowodowej strony mają mieć obowiązek zgłaszać niezwłocznie po przedstawieniu umowy sądowi (na najbliższym posiedzeniu lub w następnym piśmie procesowym). Projekt zakłada także wyłączenie uprawnienia sądu do dopuszczania dowodów z urzędu w stosunku do dowodów objętych umową dowodową. Oczywiście projektodawca dopuszcza możliwość przeprowadzenia dowodu w sądzie jeszcze przed zawarciem umowy dowodowej – takie dopuszczenie ma nie pozbawiać dowodu mocy dowodowej.

Po drugie zaś projekt zmian w k.p.c. wprowadza prymat dowodu z dokumentu, określając, że dowód z zeznań świadka sąd może dopuścić jedynie wtedy gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty o charakterze istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy. Wprowadzenie takich zasad ma wyeliminować opóźnienia w rozpoznawaniu spraw gospodarczych w sytuacji ustalania stanów faktycznych za pomocą zeznań świadków lub stron, co dotychczas wiązało się z długotrwałymi i często żmudnymi postępowaniami dowodowymi.

Dominująca rola dowodu z dokumentu ma charakter procesowy i nie uchybia przepisom prawa materialnego dotyczących formy czynności prawnych. Pojęcie dokumentu powinno być rozumiane przez strony i sąd szeroko, nie tylko jako tekst czy pismo.

Nieprawomocny wyrok tytułem zabezpieczenia

Ministerstwo Sprawiedliwości zaprojektowało również regulację, na mocy której dopuszczono możliwość sprawniejszego zaspokojenia roszczeń objętych wyrokiem gospodarczym. Powyższy postulat ma zostać zrealizowany przez projektowaną normę art. 47988 § 2, odsyłającą do przepisów o tytule zabezpieczenia jeszcze przed orzeczeniem wykonalności danego orzeczenia. Taka regulacja zrównuje charakter nieprawomocnego wyroku w sprawie gospodarczej z nieprawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym.

Ryzyko w realizacji zmian

Rozważania co do konieczności zmian mających na celu przyspieszenie postępowań gospodarczych prowadzone są od dawna i mają uzasadnione podstawy. Należy jednak pamiętać, że rygoryzm gospodarczy niesie za sobą surowe skutki dla stron postępowania – stąd zasadną wydaje się pojawiająca się krytyka objęcia przepisami w sprawach gospodarczych także nie-przedsiębiorców.

Także realia polskiego postępowania cywilnego niosą za sobą ryzyko poważnych komplikacji przy stosowaniu nowych przepisów, w szczególności norm wprowadzających nieznane dotąd instytucje w procesie cywilnym. Podobnie zagrożeniem dla zakładanej poprawy szybkości postępowania może być brak fizycznych możliwości stosowania nowych przepisów, bowiem według Ministerstwa Sprawiedliwości reforma nie zakłada wzrostu etatów orzeczniczych, urzędniczych ani administracyjnych w sądach powszechnych. Wobec powyższego, tak rozległe zmiany w procedurze cywilnej mogą być bardzo trudne do zrealizowania.

Joanna Wołek-Łysoń, adwokat w kancelarii KOLS

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Materiał oryginalny: Rząd chce przywrócić sądy gospodarcze i dać prawo do skorzystania z nich także konsumentom - Strefa Biznesu

Wróć na gazetawroclawska.pl Gazeta Wrocławska