Prof. Jan Miodek: Wróciłem ze Stróż

Przylega ona formalnie do serii takich dopełniaczy nazw miejscowych, jak np. (z, do) Bobrownik, Łagiewnik, Psar, Miedar, Piekar czy Obornik, a także Gołąbek, Lasek, Maczek, Ząbek, Marek.
Stróże wraz z przywołanymi tutaj Bobrownikami, Łagiewnikami, Psarami, Miedarami, Piekarami i Obornikami należą do tzw. nazw służebnych. Były one pierwotnie określeniami ludzi, którzy zobowiązani byli do świadczenia usług: do okresowego stróżowania w grodach panującego, do hodowli bobrów, do produkowania łagwi – beczek, baryłek do napojów, do pilnowania psów łowczych, do produkowania miedu (późn. miodu), do usług piekarskich, do zajmowania się oborą książęcą.

Gdyby wszystkie te formy utrzymały status określeń osobowych, miałyby z pewnością przy sobie końcówkę –ów: Stróżów, Łagiewników, Psarów, Miedarów, Piekarów, Oborników – jak sadowników, ogrodników, górników, gwarków, hutników itp. Zmiana kategorii znaczeniowej sprzyjała utrwaleniu się deklinowania z bezkońcówkowym dopełniaczem: Stróż, Łagiewnik, Psar, Miedar, Piekar, Obornik – odróżniającym nazwy miejscowe od rzeczowników osobowych.

Także druga z przytoczonych wyżej serii dopełniaczowych – Gołąbek, Lasek, Maczek, Ząbek, Marek – pokazuje, jak silnym mechanizmem w odmianie wyrazów jest tendencja do fleksyjnego zróżnicowania form tak samo brzmiących, lecz co innego znaczących: do Gołąbek (miejscowości) – bo gołąbków (ptaków, przez małe „g”), do Lasek – bo lasków, Maczek – maczków (polnych, czerwonych), do Ząbek – ząbków (białych, w jamie ustnej), do Marek (miejscowości) – Marków (mężczyzn o imieniu Marek).

Na tej samej zasadzie funkcjonują pary: świata – Nowego Światu (ulicy w Warszawie), Turka (członka narodowości tureckiej) – do Turku (miejscowości koło Konina), Urana (planety) – uranu (pierwiastka chemicznego), Plutona (boga, planetoidy) – plutonu (pierwiastka chemicznego, oddziału wojska), przypadka (gramatycznego) – przypadku (zdarzenia).