Nazwa Pieskowa Skała (część Sułoszowa w woj. małopolskim ze słynnym późnorenesansowym zamkiem Szafrańców, potem Zebrzydowskich) to piękna skamielina fonetyczna porównywalna z… zachodniopomorską Trzebieżą, a mówiąc ściślej - z wariantywnym zapisem nazwy tej miejscowości z roku 1280 Pezk, czyli Piesk od wyrazu piasek - z brakiem wymiany pierwotnego "e" na "a" oraz z zakończeniem "-k" zamiast "-ek" typowym dla gwar północnopolskich (domk, kotk, kwiatk = domek, kotek, kwiatek).
Bo też i piasek - tak jak żona, siostra, cios, wiosna, miód, las, lato, kwiat, gwiazda, wiara, miara - to forma wtórna, rezultat bardzo starego procesu fonetycznego, który zaszedł tylko w naszym języku i dlatego zwie się przegłosem polskim. Polegał on na tym , że samogłoska "e" po spółgłosce miękkiej, jeśli się znalazła przed którąś ze spółgłosek t, d, s, z, n, r, ł, zmieniała się w "o" lub w "a". Przywołane wyrazy kryły więc w sobie - i tak jest do dziś w innych językach słowiańskich - prymarną samogłoskę "e": piesek, żena, siestra, cies, wiesna, mied, les, leto, kwiet, gwiezda, wiera, miera. I tę samogłoskę utrzymała, nie podporządkowując się prawu przegłosu polskiego, Pieskowa Skała - tak zresztą, jak i np. Rozmierka koło Strzelec Opolskich czy Miedary koło moich rodzinnych Tarnowskich Gór. To potwierdzenie archaiczności tych postaci. Natomiast nazwy miejscowe Piasek, Piaski, Piaseczno czy nazwiska Miodek i Rozmiarek mają już w sobie wtórne "a", "o".
A skoro w pierwszym akapicie pojawił się piesek, dopowiedzmy, że był to najpierw psek, do którego możemy dołączyć i takie prymarne brzmienia, jak szwiec, sjem, boch-nek, łoktek. Ponieważ wszystkie one od dopełniacza w dół miały tematy fleksyjne piesk-, szewc-, sejm-, bochenk-, łokietk- (pieska, pieskowi, szewca, szewcowi, sejmu, sejmowi, bochenka, bochenkowi, łokietka, łokietkowi), ostatecznie przyjął go także przypadek pierwszy - mianownik: piesek, szewc, sejm, bochenek, łokietek. W innym akapicie dzisiejszego odcinka pojawiły się też Piaski. Taką nazwę nosi dziś w Polsce co najmniej kilkadziesiąt miejscowości. W drugim zaś przypadku gramatycznym mogą owe Piaski przybierać postacie Piasków, Piasek, a także - zwłaszcza na Mazowszu - Piask.
Taką bowiem ofertę fleksyjną daje nazwom typu Piaski, Groszki, Maczki, Gołąbki, Janki, Marki, Ząbki, Świerki, Dworki, Żory, Rydułtowy, Makoszowi, Bojszowy, Tychy polski system językowy. Tylko od zwyczaju - mniej lub bardziej utrwalonego w danej okolicy - zależy sposób ich odmiany.
Przykładem znacznego rozchwiania w tym względzie mogą być Tychy. Starzy mieszkańcy tego miasta przyzwyczajeni są do dopełniacza z końcówką -ów, centralne środki masowego przekazu natomiast przez lata utrwalały brzmienie Tych (jak mi mówi Kazimierz Kutz, i w jego Szopienicach taką formę przywoływano). Górnośląskie media wyraźnie dziś preferują formę Tychów (wyłączną w kilkusetstronicowej monografii tego miasta autorstwa prof. Szczepańskiego), choć - z drugiej strony - bardzo silnie są utrwalone w tamtym regionie bezkońcówkowe dopełniacze Żor, Rydułtów, Mako-szów, Bojszów.
Prof. Jan Miodek w internecie - czytaj więcej porad (KLIKNIJ)
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
