Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Jan Miodek: Serce

Jan Miodek
Mikołaj Nowacki
Rzeczownik serce, należący do najpopularniejszych słów języka codziennego i artystycznego, w czasach prasłowiańskich miał postać srdce - z "r" zachowującym się jak samogłoska, bo sylabotwórczym (mają je do dziś Czesi, Słowacy).

W polszczyźnie srdce _przekształciło się w _sirdce - _tak jak z prasłowiańskich form typu _smrt, prsteń, trń, vrba, srp, vrch _powstały _śmirć, pirścień, cirń, wirzba, sirp, wirzch. Sirdce - _z trudną do wymówienia zbitką spółgłoskową "-rdc-" - uprościło się do postaci _sirce, a pierwotne "d" _ocalało w takich pokrewnych wyrazach, jak _serduszko _czy serdeczny._

Od połowy XIV wieku zaczyna się w języku polskim proces przejścia grupy głoskowej -ir//-irz _w -er//-erz. Ugruntowują się wtedy brzmienia _sierce, śmierć, pierścień, cierń, wierzba, sierp, wierzch. _W końcu - pod fonetycznym wpływem czeszczyzny - _sierce _zamienia się w _serce _i tylko w słowach _rozsierdzić się - "wpaść w złość, bardzo się rozgniewać" (w wielu językach funkcjonowało też wtórne znaczenie naszego słowa: "gniew", złość, wściekłość"),__osierdzie, miłosierny (pierwotnie miłosierdny), miłosierdzie _mamy dawne "ś" (podobnie pod wpływem języka czeskiego pierwotne postacie _wiesioły, wiesiele _zamieniły się w _wesoły, wesele; _prymarne brzmienie z miękkimi spółgłoskami mamy w _wiesiołku - _nazwie rośliny leczniczej, a i w nazwisku _Wiesiołek).

Powtórzmy ewolucję fonetyczną naszego słowa: srdce - sirdce - sirce - sierce - serce. _Zajrzyjmy do tekstów staropolskich, by zobaczyć niektóre z tych form: "By on raczył togo dnia w nasze _sirca _zawitać" (_Kazania świętokrzyskie _z XIII w.), "Aż twe _sirce _ciężko wzdyszy" (Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią z XV w.), "Duszę wielbi, usta czyści, _sierce _wiesieli" (_Psałterz floriański _z XV w.), "Zemdlało jest _sierce _jich" (Biblia królowej Zofii _z r. 1455).

Warto też sobie uświadomić, że w sercu - _pierwotnym _srdcu - _kryje się historyczny przyrostek -ce (jak i w _słońcu _czy _mieśćcu - _późniejszym _miejscu) i że jest ono etymologicznie spokrewnione ze środkiem _i środą, bo przecież jest nazwą jakże ważnego organu wewnętrznego mniej więcej _w środku _klatki piersiowej położonego. W perspektywie praindoeuropejskiej zaś trzeba widzieć jego związek i z litewską postacią _szirdis, i z grecką kardia (u Homera: ker) - od niej kardiolog _i _kardiologia, i z łacińską cor, cordis (stąd nasz przymiotnik kordialny "serdeczny" i imię Kordian - _wymyślone przez Juliusza Słowackiego), i z francuską _coeur, i z niemiecką _Herz, _i z angielską _heart, _wszystkie zaś te formy wywodzą się ze wspólnego praindoeuropejskiego rdzenia _kerd, _dopełniacz _krdes, _o znaczeniu "środek, wnętrze, serce".

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na gazetawroclawska.pl Gazeta Wrocławska