Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Jan Miodek: Aleśmy się rozbiegali!

Jan Miodek
Fatalny zapis rzucił mi się w oczy przed paroma dniami w nagłówku jednego z artykułów prasowych: "Ale żeśmy się rozbiegali!". Szybko więc poprawiłem tkwiący w nim błąd gramatyczno-ortograficzny i w tytule dzisiejszego odcinka umieściłem konstrukcję prawidłową: "Aleśmy się rozbiegali!".

Na czym polega niezasadność pierwszego wariantu? - Dzisiejsze formy czasu przeszłego, takie jak rozbiegaliśmy się, pisaliśmy, czytaliśmy, _składały się pierwotnie z dwu odrębnych członów: (ja) pisał jeśm, (ty) pisał jeś, (on) pisał jest, (my) pisali jeśmy, (wy) pisali jeście, (oni) pisali są. Ich ewolucja przebiegła w ten sposób, że w trzecich osobach obu liczb odpadły człony _jest _i _są - _w ten sposób powstały dzisiejsze brzmienia typu _pisał, pisali (rozbiegał się, rozbiegali się, czytał, czytali). _W pozostałych osobach doszło do połączenia obu prymarnie odrębnych elementów: z _pisał jeśm _powstało dzisiejsze _pisałem, _z _pisał jeś - _dzisiejsze _pisałeś, _z _pisali jeśmy - pisaliśmy, _a z _pisali jeście - pisaliście (identycznie w pozostałych czasownikach: rozbiegałem się, rozbiegałeś się..., czytałem, czytałeś...).

We współczesnej polszczyźnie są dwa ślady opisanej wyżej dawnej odrębności członów składowych czasu przeszłego złożonego. Pierwszym z nich jest akcent w postaciach dwu pierwszych osób liczby mnogiej, padający zgodnie z normą na trzeciej sylabie od końca, a z historycznego punktu widzenia - właściwie na przedostatniej zgłosce członu pierwszego: pi-SA-li-śmy, pi-SA-li-ście, roz-bie-GA-li-śmy się, roz-bie-GA-li-ście się, czy-TA-li-śmy, czy-TA-li-ście.

Śladem drugim jest możliwość oderwania końcówek od czasowników i doczepiania ich do różnych wyrazów w zdaniu: ty to zrobiłeś, _ale równie dobrze _tyś to zrobił, toś ty zrobił, zagraliśmy dobry mecz - dobryśmy mecz zagrali, ładnie to zaśpiewaliście - ładnieście to zaśpiewali - toście ładnie zaśpiewali (w 1. osobie liczby pojedynczej z tej możliwości korzystamy coraz rzadziej, ale zapewniam wszystkich, że konstrukcję w rodzaju _gdy poszedłem do miasta, to kupiłem sobie buty _można zamienić na _gdym poszedł do miasta, tom kupił sobie buty, _tyle że - powtórzmy - takie brzmienia brzmią już dziś trochę archaicznie).

Możemy teraz wrócić do pechowego nagłówka prasowego z rozbieganiem się. _Nietrudno chyba uchwycić w kontekście wywodu o możliwości doczepiania końcówek czasu przeszłego do różnych wyrazów w zdaniu, że wariantem syntagmy _ale rozbiegaliśmy się _może być tylko konstrukcja _aleśmy się rozbiegali - _z oderwaną od czasownika końcówką -śmy i doczepioną do słowa _ale. _Nieszczęsne _żem, żeś, żeśmy, żeście _jako odrębne twory wyrazowe są ciągle traktowane jako rażący błąd! Zgodne z normą są tylko wtedy, gdy ruchome końcówki doczepione są do _że _będącego spójnikiem: _zobaczyłem, żeś urósł (=zobaczyłem, że urosłeś), ucieszył się, żeśmy się rozbiegali (=ucieszył się, że rozbiegaliśmy się), powiedział, żeście ładnie zaśpiewali (=powiedział, że ładnie zaśpiewaliście).

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na gazetawroclawska.pl Gazeta Wrocławska