Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

„Gdziekolwiek człowiek by się znalazł”. Felieton prof. Jana Miodka

Prof. Jan Miodek
Prof. Jan Miodek
Prof. Jan Miodek Fot. Tomasz Holod / Polskapresse

JAN MIODEK
Rzecz o języku
„Gdziekolwiek człowiek by się znalazł”

W jednym z tekstów publicystycznych czytam: „Gdziekolwiek człowiek by się znalazł, zawsze nosi ze sobą granice swego powiatu”. A w pewnym szkicu historycznym: „Fryderyk II – jakkolwiek by było elektor Rzeszy – wywołał wojny z dwoma innymi członkami Rzeszy”. W jednym z tekstów Jana Pawła II natomiast: „Miłość drugiego człowieka, kimkolwiek by on nie był, zawsze wyznaczała jego drogę”. Wreszcie – w „Czarnym potoku” Leopolda Buczkowskiego: „To ci nic nie pomoże, ile byś nie miał pokątniaków”, „On zastuka kiedyś do ciebie, gdzie byś się nie skrył”, „Własna luka też człowiekowi potrzebna, gdzie by on nie był”, „Gdzie byś nie był, cokolwiek byś robił, przychodzi taki moment, że patrzysz przez mgłę łez”.

Tylko dwie pierwsze wypowiedzi są poprawne. Proszę je traktować jak wzór godny naśladowania, co nie jest łatwe, bo absolutna większość rodaków buduje składniowe struktury z partykułą przeczącą „nie”, czyli „gdziekolwiek by się nie znalazł”, „jak by nie było” – takie jak w kolejnych zacytowanych przykładach: „kimkolwiek by on nie był”, „ile byś nie miał”, „gdzie byś się nie skrył”, „:gdzie by on nie był”, „gdzie byś nie był”. I tylko zdanie „cokolwiek byś robił” znów jest poprawne.
W literaturze poprawnościowej uznaje się przywołany model składniowy za rusycyzm. Za pewnik uznać tego nie mogę, bo zawsze może chodzić o taką czy inną tendencję wspólnosłowiańską. Z całą pewnością trzeba natomiast powiedzieć, że konstrukcje z partykułą przeczącą „nie” nie grzeszą logicznością, bo – odczytane dosłownie – wnoszą w gruncie rzeczy informację o nieistnieniu kogoś lub czegoś. Doprawdy lepiej więc używać formuł „kimkolwiek by on był”, „ile byś miał”, „gdziekolwiek byś się skrył”, „gdziekolwiek by on był”, „gdziekolwiek byś był”.

Przyjrzyjmy się teraz fragmentowi wywiadu prasowego z jednym z reżyserów: „Ja dążę do tego, by emocje były po albo przed wypowiedzianym tekstem” oraz wypowiedzeniu z pewnej książki: „Refleksje Lipskiego na temat stosunków polsko-niemieckich zawsze znacznie wyprzedzały oficjalną politykę przed, ale również i po przełomie roku 1989”. – Tak jak w wypadku opisanych w pierwszej części dzisiejszego odcinka struktur składniowych tak i w odniesieniu do połączeń z dwu ostatnich przykładów: „po albo przed”, „przed, ale również i po” trzeba mówić o znacznym ich rozpowszechnieniu w naszym języku. Skrótowość jest na pewno ich bezdyskusyjnym atutem. A przecież – zwłaszcza w tekstach pisanych – powinniśmy zwracać uwagę na związek obu przyimków z tym samym przypadkiem gramatycznym, by całostka składniowa mogłaby być oceniona jako poprawna. Warunku tego, niestety, nie spełniają dwa przywołane cytaty: powiemy przecież „po wypowiedzianym tekście” i „przed wypowiedzianym tekstem”, „przed przełomem” i „po przełomie”, wolno dlatego stworzyć jedynie połączenia: „...by emocje były po wypowiedzianym tekście albo przed nim”, „przed przełomem roku 1989 i po nim”.

Czytaj dalej na następnej stronie

Nie będę miał natomiast żadnych zastrzeżeń do konstrukcji w rodzaju „za i przed domem” czy „na i przy stole”, bo występujące w nich przyimki wchodzą w relacje składniowe z tymi samymi przypadkami gramatycznymi: „za domem” i „przed domem” oraz „na stole” i „przy stole”.
Ta składniowa zgodność obowiązuje i przy innych częściach mowy. Przed paroma dniami przeczytałem w prasie sportowej: „Zdobyli nie trzy, ale jeden punkt”. – Źle, bo liczebnik „trzy” wchodzi w związek z formą pluralną, a „jeden” – z singularną! Poprawna konstrukcja to „zdobyli nie trzy punkty, ale jeden punkt”. Co innego wypowiedzenia typu „zdobyli nie dwa, ale cztery punkty”, „zdobyli nie pięć, ale siedem punktów” – z pełną liczebnikowo-rzeczownikową zgodnością gramatyczną.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na gazetawroclawska.pl Gazeta Wrocławska