Felieton prof. Jana Miodka. Śmieć-wiadomości czy wiadomości-śmieci?

Oto fragment prasowego wywiadu z pisarzem amerykańskim Johnem Irvingiem: „Ja chcę fascynujących, wyrazistych postaci! I historii, które są mniej zwyczajne niż te wszystkie śmieć
-wiadomości, o których czytamy w gazetach”. W nagłówku jednego z tygodników czytam o „Ciech-aferze”, choć w tekście artykułu napisano o „aferze Ciechu”. A teraz cytat z pewnego felietonu literackiego: „Jawią się jako wzorce normalności w rzeczywistości zaludnionej przez fitdziwadła”. I wreszcie urywek komentarza politycznego: „Teraz to jednak Rosja jest junior partnerem w stosunku do odrodzonego Państwa Środka”.

Po przeczytaniu tych wypowiedzi ciśnie mi się na usta stara sentencja łacińska: Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo – „kropla drąży skałę nie siłą, lecz częstym kapaniem”. No bo trudno sobie z jednej strony wyobrazić, byśmy na co dzień zaczęli się posługiwać formacjami typu „pomidor zupa”, „zamsz but” czy „schab kotlet”, a nie zupa pomidorowa, pomidorówka, but zamszowy, zamszak, kotlet schabowy, schaboszczak.

Z drugiej jednak strony, po roku 1989 tyle wokół nas wyrazów złożonych z członem odróżniającym na pierwszym miejscu (od Kredyt Banku, Cuprum Banku i Sopot Festiwalu po Golec Orkiestrę czy Lutosławski Kwartet) – jak w języku angielskim czy niemieckim, że coraz częściej się widzi i słyszy takie właśnie połączenia wyrazowe jak „śmieć-wiadomości”, a nie wiadomości-
-śmieci, wiadomości śmieciowe, „Ciech-afera”, a nie afera Ciechu, „fitdziwadła”, a nie dziwadła fitu czy „junior partner”, a nie partner junior.

Pamiętam, jak pół wieku temu prof. Witold Doroszewski wybrzydzał na Grand Hotel, upominając się o polską kolejność członów Hotel Grand. Jak zareagowałby dzisiaj, zobaczywszy w wielu miastach Polski Park Hotele, a nie Hotele Parkowe?! I ja dokuczałem dziennikarzom sportowym, atakując test mecze i polecając mecze testy albo mecze testowe, połączenie sparringpartner za morfologiczny wyjątek. – Przed kilkoma laty zobaczyłem szyld z ofertą „tenis nauki”, a nie nauki tenisa.
A do tych wszystkich przykładów formacji z członem odróżniającym na pierwszym miejscu mógł-bym dołączyć takie kolejne jak: auto alarm, auto naprawa, auto części, auto komis, auto salon, auto myjnia, Kinder czekolada, Kinder niespodzianka, komfort meble, nugat krem, biznes-plan, seks symbol, telefony serwis, uroda studio, kicz

-wrażliwość, kicz-struktura, taxi-wojna, rock encyklopedia, rock raport, rock prezydent, Goethe kiełbasa, express narty, ski giełda, porno fala, spaghetti finał, protest marsz, jakość analiza, wydajność analiza.
Jak językoznawcy oceniają struktury tego typu? Nieśmiało, ale coraz częściej mówią o funkcjonalnej poręczności tego typu połączeń wyrazowych, zwracając jednak uwagę na ich ciągle oficjalny, terminologiczny, nazwowy charakter. Bo też myślę, że aż nadto wyraźna obcość morfologiczna takich złożeń będzie jeszcze długo skuteczną barierą chroniącą nas przed nimi w codziennym komunikacyjnym obcowaniu. Chociaż – powtórzę na koniec – gutta cavat lapidem...