Dyskretny urok języka polskiego. Polacy wybrali najpiękniejsze polskie słowo

„Miłość” to bezapelacyjny zwycięzca naszego konkursu na najpiękniejsze polskie słowo. Polacy najwyraźniej piękna dopatrują się nie tylko w dźwięku słowa, ale także w jego znaczeniu. Tuż za „miłością” uplasowało się słowo, które cechuje się zbitką typowo polskich spółgłosek. „Źdźbło” zajęło drugie miejsce, pozostawiając „filiżankę” nieco w tyle. Tuż za podium znalazły się „kocham” i „mama”.

CZY JĘZYK POLSKI JEST PIĘKNY? PRZECZYTAJ WYWIAD Z PROF. MIODKIEM

Piękno i brzydota języka. Co to oznacza pięknie mówić?

Czy język może być piękny lub brzydki? Zwykle przez „piękne mówienie” rozumiemy mówienie poprawne – akcentowanie bez błędów, używanie słów zgodnie z ich znaczeniem. Dobrze, jeśli mówiący ma spory zasób słownictwa. Świetnie, jeśli wie, co to emisja głosu i prawidłowa artykulacja głosek. Prof. Jan Miodek zauważa, że piękna należy się dopatrywać także w mocy oddziaływania na słuchacza. - Pięknie mówić to mówić tak, żeby ludziom chciało się słuchać. Każdy Niemiec mówi świetnie po niemiecku, każdy Hiszpan po hiszpańsku, a każdy Polak po polsku. To nie jest żadna sztuka wysławiać się dobrze w swoim własnym języku. Na atrakcyjność i piękno języka pracuje wszystko, nie tylko poprawna gramatyka, nie tylko wyczucie stylistyczne, ale także intonacja i gestykulacja. Wszystko to czyni człowieka atrakcyjnym w mowie.

Nauczycielami pięknej polszczyzny są dla młodych Polaków nie tylko pedagodzy szkolni, ale także rówieśnicy lub idole z mediów - Moi mistrzowie językowi niestety już nie żyją – wspomina prof. Jan Miodek. - A było ich wielu. Wśród sprawozdawców sportowych muszę wymienić Witolda Dobrowolskiego, Bohdana Tomaszewskiego, Bogdana Tuszyńskiego. Uwielbiałem też Lucjana Kydryńskiego. Zawsze powtarzałem, że gdyby był Amerykaninem czy Francuzem, zostałby obwołany konferansjerem wszech czasów. Ogromną rolę w kształtowaniu mojego wyczucia językowego miał też docent Aleksander Bereza. Słowa, których używał, były trudne, ale jego nieprawdopodobna gestykulacja i żywiołowość sprawiały, że nie dało się go nie słuchać.

O pięknym mówieniu najwięcej dowiadujemy się… w rodzinnym domu. - Kiedy oglądam sam siebie, np. w programie Słownik polsko@polski, widzę w każdym geście moją mamę i mojego tatę. Obserwacja tego jest fascynująca.

Język polski jest brzydki, bo świszczy i jest niemelodyjny. Tak uważają obcokrajowcy

Język polski w uszach obcokrajowców może brzmieć mniej więcej tak, jakby ktoś szukał stacji radiowej na analogowym odbiorniku. Bzzzz, pszz, zrz. Nie jest to być może najpiękniejszy dźwięk. Poza tym niezbyt łatwo powtórzyć taką zbitkę głosek. Prof. Miodek tłumaczy - Nasz język jest językiem wybitnie spółgłoskowym i ta jego spółgłoskowość sprawia, że cudzoziemiec ma prawo słyszeć język polski jako szeleszczenie, szumienie. Kiedy jadę w stronę Zgorzelca i mijam Szczedrzykowice, zastanawiam się, jak Niemiec będzie w stanie powtórzyć tę nazwę… Pamiętam, gdy telewizja katowicka każdy codzienny program zaczynała pewną piosenką. Była to „Pieśń o Wiśle” i jej refren był następujący:

„Nieś się nasza piosenko wesoło, nieś się nieś,
bo Śląsk, Czarny Śląsk, śpiewa Polsce swą pieśń.”

Z całą pewnością cudzoziemiec w tej piosence usłyszy przede wszystkim nagromadzenie „ś”.

W porównaniu do innych języków współczesnych, język polski, ze względu na stały akcent, może wydawać się mało melodyjny. Poeci polscy nie mają tak dużej swobody w kształtowaniu rytmu tekstu, jak zagraniczni koledzy. Być może także stąd wzięła się legenda o brzydocie polskiego języka. Prof. Miodek podkreśla – Jako dziecko uczyłem się na pamięć wierszy rosyjskich. Nauka szła mi dwa razy szybciej niż w przypadku wierszy polskich, a przecież to był dla mnie język obcy. Wszystko wynika ze swobodnego akcentu, z tej specyficznej śpiewności. Język rosyjski jest melodyjny, podobnie jak język włoski lub francuski.

Oryginalne brzmienie polskiego języka może być jednak wykorzystane jako atut. - Jeśli jest się artystą słowa jak Jeremi Przybora, to na tej obiektywnej nieatrakcyjności języka, która jest wyrażana w postaci kumulacji spółgłoskowej, można wygrać. Czy nie jest cudowny ten jego tekst:

„Żądz moc móc wzmóc?”

„To, co zwiemy różą, pod inną nazwą równie by pachniało”

Szekspir w dramacie „Romeo i Julia” zapisał zdanie, które często cytują językoznawcy. Czy faktycznie nazwa tak naprawdę nie ma znaczenia, ponieważ liczy się rzecz, którą określamy? W naszym plebiscycie wysokie miejsca zajęły słowa, które nie wyróżniają się charakterystycznym dźwiękiem, ale niosą duży ładunek emocjonalny, jak „kocham” lub „mama”. Może Polacy uważają, że piękno języka niekoniecznie tkwi w brzmieniu, ale w tym, o czym rozmawiamy? Prof. Miodek zauważa, że wiele zależy od skojarzeń użytkowników języka: -Gdyby to mnie zapytano o najdroższe mi słowo, to jako zakochany w swoich wnukach dziadek odpowiedziałbym, że najpiękniejszym słowem jest „wnuk” lub „wnuczek” czy „wnuczuś”.

Ważny jest też kontekst wypowiedzi. Prof. konkluduje – Najważniejsza jest intencja. Niektórzy używają słowa „strasznie”, żeby podkreślić wyjątkowość sytuacji. Mówią np. że strasznie się z czegoś cieszą, że strasznie są z czegoś zadowoleni. Oczywiście, jeśli to słowo byłoby przez nich nadużywane, wtedy byłoby to stylistycznie naganne. Zwykle jednak, jeżeli to spontaniczna reakcja, wówczas taka wypowiedź może być ładna.

Proszę nie używać brzydkich słów

Przez „brzydkie mówienie” zwykle rozumiemy nadużywanie wulgaryzmów. „Brzydkie słowa” to nie te, które brzmią niegustownie, ale te, które odnoszą się do nieakceptowanych zachowań. Określają coś, co kojarzy nam się źle. Na tym tle porównanie słów brzydkich i pięknych jest dowodem na kojarzenie estetyki ze znaczeniem. - Takie rozróżnienie znamy już ze szkoły. Nauczycielki w szkole często powtarzają dzieciom: „Proszę nie używać brzydkich słów.” Bardzo często dzieci nie znają określeń typu „wulgaryzm” lub „przekleństwo”. Wiedzą jednak, czym jest „brzydkie słowo”.

A czy wy macie swoje ulubione polskie słowa? Być może nie zgadzacie się z werdyktem internautów? Wybór prof. Miodka nie dla każdego może być oczywisty - Moim ulubionym słowem tak naprawdę jest słowo gwarowe. Pamiętam, że kiedyś organizowano plebiscyty na najbardziej lubiane śląskie słowo. Zarówno ja, jak i Kazimierz Kutz wybraliśmy wtedy słowo „dżistnąć”. To oznacza, że coś spadło z wielkim hukiem. Podoba mi się to słowo, bo brzmi mocno. Jest wyraziste. Z drugiej strony często powtarzam, że bardzo ważne jest dla mnie słowo „odpowiedzialność”. Niesie w sobie istotne przesłanie.

O plebiscycie na „Najpiękniejsze polskie słowo” rozmawiamy z prof. Miodkiem w ramach programu Słownik polsko@polski. Zobacz nas w TVP Polonia w sobotę, 29 lutego, o godz. 17.00