Domy przysłupowe na Dolnym Śląsku. Magiczne wioski i niezwykłe budowle często są ukryte, zobacz, gdzie ich szukać

Domy przysłupowe na Dolnym Śląsku to niezwykłe budowle mieszkalne, których początki sięgają średniowiecza i są charakterystyczne dla obszaru Górnych Łużyc. W Polsce największe ich skupisko znajduje się w Bogatyni, ale podobne domy można znaleźć także we wschodnich landach Niemiec i Czech. Niestety, wiele z tych budynków w kraju uległo zniszczeniu z powodu działalności kopalni Turów (Wigancice Żytawskie, Strzegomice, Biedrzychowice, Rybarzowice), w wyniku powodzi, która nawiedziła Bogatynię w 2010 roku oraz przez lata zaniedbań i braku świadomości nt. ich wartości architektonicznej.

O szczególnej wartości domów przysłupowych zaczęto mówić, gdy Elżbieta Lech-Gotthardt podjęła decyzję o translokacji jednego z nich. "Dom Kołodzieja" z Wigancic Żytawskich (wioska już nie istnieje) został rozebrany i przeniesiony do Zgorzelca w 2005 roku. Cały proces demontażu i ponownego składania trwał tylko 9 dni, a wykorzystano aż 520 elementów konstrukcyjnych. Dziś "Zagroda Kołodzieja" pełni funkcję popularnej restauracji i hotelu, przyciągając gości zarówno z Polski, jak i z Niemiec.

Zagroda Kołodzieja to ponad 200-letni dom przeniesiony z urokliwej wsi Wigancice Żytawskie. Już od pierwszego kroku możemy zostać oczarowani jego niepowtarzalnym klimatem. Na miejscu czeka na nas staropolska kuchnia i pokoje urządzone w dawnym stylu.

Zainspirowani działaniami restauratorki, również inni zdecydowali się na zakup i remont domów przysłupowych. Stowarzyszenie, którego prezeską jest Lech-Gothardt intensywnie działało, pozyskując fundusze ministerialne na odnowę zabytków. Od kilkunastu lat, corocznie, odbywa się Dzień Otwartych Domów Przysłupowych, święto drewnianej architektury ludowej na trójstyku Polski, Czech i Niemiec. To wydarzenie przyciąga zainteresowanie miłośników górnołużyckiej architektury oraz mieszkańców, prezentując "przysłupy" zgłoszone przez właścicieli. Dziś nawet zniszczonych budynków nie uda się już kupić za bezcen.

Gdzie jeszcze znajdziemy "przysłupy"?

To zupełnie magiczna wioska, znajdująca się nieopodal Jeleniej Góry, która zachwyca swoim unikatowym położeniem. Pierwotnie był folwarkiem, należącym do rodziny Schaffgotschów, a wcześniej miejscem, gdzie swoją działalność prowadzili szklarze. Z biegiem czasu folwark przekształcił się w wieś o rozproszonej zabudowie. Pojedyncze domy znajdowały się na obrzeżach, a zwarta zabudowa w centrum Antoniowa. W 1747 roku mieszkało tu 41 zagrodników i chałupników. Funkcjonowała tu również papiernia. Sto lat później swoje domy miało tu już 140 przędzarzy i 18 rzemieślników oraz kupców. We wsi pojawił się młyn wodny i młyn do mielenia kory dębowej. Po wojnie, jak wynika z inwentaryzacji z 1976 roku istniało tu 37 gospodarstw rolnych.

Dziś w Antoniowie mieszkają artyści, a część domów została przekształcona w agroturystyki. O każdej porze roku jest niebanalnie i zapraszająco, jeśli ceni się ciszę i sielankę podgórskiej wsi. To nie jedyna "zaczarowana: wieś w najbliższej okolicy, bo jest jeszcze Chromiec, a obok Chromca kilka atrakcji:

• ruiny zamku i brama Herculesa w Starej Kamienicy

Ruiny zamku w Starej Kamienicy znajdziemy rzut beretem od Antoniowa. Znajduje się tam imponująca barokowa brama wjazdowa, która prowadzi do dawnego ogrodu pałacowego. Ozdobiona jest figurą mitycznego Herkulesa i stanowi wyjątkowy zabytek.

• ruiny zamku w Rybnicy

Na miejscu znajdziemy pozostałości po średniowiecznym zamku w Rybnicy. Zachowały się do dziś fragmenty kamiennych murów obwodowych, co pozwala przenieść się w czasie i przy odrobinie wyobraźni odtworzyć to miejsce.

• artystyczna Galeria Izerska w Kromnowie

Znajduje się w zabytkowym wnętrzu byłego kościoła ewangelickiego. Galeria obfituje w ekspozycję przedmiotów związanych z regionem Gór i Pogórza Izerskiego. Na miejscy wciąż organizowane są wystawy czasowe, koncerty i spotkania autorskie.

Działoszyn, znany dawniej jako Königshain, to malownicza miejscowość, który krótko po po II wojnie światowej nosił nazwę Królewszczyzna. Ta rozciągnięta na ponad dwa kilometry wieś łańcuchowa, usytuowana jest w powiecie zgorzeleckim, wzdłuż drogi wojewódzkiej 352 pomiędzy Zgorzelcem a Bogatynią. Jest czwartą, co do wielkości miejscowością w gminie Bogatynia, położoną w malowniczym obniżeniu. Posiada kościół, cmentarz, szkołę podstawową i rozsiane tu i ówdzie domy przysłupowe.

Niektórym udało się ocalić historię tego miejsca. Dom numer 163 stał się miejscem otwartym dla wszystkich. Alina Orlik i Marek Szymula pierwotnie zakupili go z zamiarem zamieszkania na wsi, lecz po nabyciu odkryli, że posiadają prawdziwy skarb, którym mogą się podzielić. Magiczne, odrestaurowane pokoje i niepowtarzalny klimat - wszystko tutaj zostało odtworzone z ogromną starannością i zaangażowaniem. To dom, który łatwo zdobywa serca odwiedzających, a przyjaźni właściciele zachęcają do bezpłatnego zwiedzania obiektu, kiedy tylko są na miejscu.

Działoszyn 167 to miejsce niezwykłe – kuźnia, pełniąca niegdyś rolę domu przysłupowego, należy do Krystyny Proch. Urokliwy budynek, którym teraz się zachwycamy, trafił w jej ręce w spadku po matce chrzestnej w 1995 roku. Wówczas rozpoczęły się prace renowacyjne, mające na celu przywrócenie budynkowi blasku, który daleki był od dzisiejszego stanu. Kosztowne prace renowacyjne stały się możliwe dzięki pozyskanym środkom z zewnątrz, a w formalnościach pomocną dłoń wyciągnęła Elżbieta Lech-Gotthard – znana miłośniczka domów przysłupowych i założycielka stowarzyszenia Dom Kołodzieja.

Obie historie ukazują nie tylko trudy związane z utrzymaniem i odnową domów przysłupowych, ale także pasję i zaangażowanie właścicieli w zachowanie tego unikalnego dziedzictwa architektonicznego. Otwierają one drzwi dla miłośników historii i architektury, zapraszając do bezpłatnego zwiedzania i wynajmowania tych wyjątkowych miejsc. Gdzie jeszcze znajdziemy domy przysłupowe?

Działoszyn to niewielka wioska na trasie między Zgorzelcem a Bogatynią, położona w odległości 22 km. Dojazd na miejsce nie powinien zając nam więcej niż 24 minuty. Skręt znajduje się po lewej stronie.

Powiat zgorzelecki:

1. Bogatynia ul. Aleja Żytawska 17, 18, 24, 30, 32
2. Bogatynia ul. Słowackiego 7 – translokacja domu
3. Bogatynia ul. Turowska 75
4. Bogatynia ul. Pastwiskowa 3
5. Bogatynia ul. Plac Bohaterów Warszawy 4
6. Bogatynia ul.1 Maja 1, 8
7. Bogatynia ul. Armii Krajowej 13
8. Bogatynia ul. Nadbrzeżna 18
9. Działoszyn 163
10. Działoszyn 167 Kuźnia
11. Sulików Ostry Narożnik Plac Wolności 29
12. Zgorzelec Aleje Lipowe 1 „Zagroda Kołodzieja” 59-900 Zgorzelec translokacja domu

Powiat lubański:

1. Janówka 1 „Nasze Chabazie” 59-830 Olszyna
2. Grabiszyce Dolne 33
3. Grabiszyce Dolne 80
4. Grabiszyce Średnie 118
5. Pobiedna ul. Dworcowa 5

Powiat lwówecki:

1. Bystrzyca 12 59-610 Bystrzyca
2. Dębowy Gaj 23 59-600 Lwówek Śląski
3. Karłowiec 15 59-630 Karłowiec
4. Proszowa 55 Kuźnia 59-630 Proszowa
5. Przeździedza 25 Kuźnia nad Bobrem 59-610 Wleń
6. Pławna Górna 34 Wehikuł Czasu 59-623
7. Pławna Górna 79 Muzeum Przesiedleńców i Wysiedlonych 59-623
8. Skorzynice 26 59-600 Lwówek Śląski

Powiat jeleniogórski:

1. Antoniów 78, 80, 82 58-512 Stara Kamienica
2. Czernica 79 Jeżów Sudecki „Konopka” 58-521 Jeżów Sudecki
3. Karpacz ul. Kopernika 2 „Muzeum Sportu i Turystyki” 58-540 Karpacz
4. Kopaniec 145 -Galeria „Kozia Szyja” 58-512 Stara Kamienica
5. Szklarska Poręba ul. Odrodzenia 1 „Domicil Alma” 58-580 Szklarska Poręba
6. Piechowice-Michałowice ul. Sudecka 24 „Drewniana Róża”
7. Szklarska Poręba ul. 11 listopada 24b Abendburg

Powiat złotoryjski:

• Proboszczów 89 59-516 Proboszczów

Powiat bolesławiecki:

• Łaziska 50 „Niebieski Burak” 59-700 Bolesławiec
• Łaziska 38 59-700 Bolesławiec

Powiat kamiennogórski:

• Uniemyśl 60 „Karczma Sądowa” 58-408 Uniemyśl

Nowe domy przysłupowe:

• Zgorzelec Aleje Lipowe 1a 59-900 Zgorzelec
• Łagów ul. Górna 8 59-900 Zgorzelec

Zobaczcie, jak architektoniczne perełki wyglądają z zewnątrz i od środka. Są zupełnie wyjątkowe!