Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Jan Miodek: Bydgoski Zawisza wygrał

Jan Miodek
Jarosław Jakubczak
Wiele kłopotów poprawnościowych sprawiają użytkownikom polszczyzny wyrazy, w których na zasadzie swoistych wyjątków dochodzi do konfliktu między ich formą a rodzajem gramatycznym.

Iluż to rodaków np., podciągając pod typową serię rodzaju żeńskiego rzeczowniki łagiew, krokiew, brukiew, bukiew, konew, _zamienia je na błędne postacie "łagwia", "krokwia", "brukwia","bukwia", "konwia" - z umotywowaną w ich odczuciach, bo typową dla rodzaju żeńskiego, wygłosową samogłoską "-a" (od co najmniej 40 lat w Łagiewnikach Dzierżoniowskich straszy przejeżdżających przez tę miejscowość restauracyjny szyld z rażącym zapisem "Łagwia" zamiast _Łagiew). Tylko z najczęściej używanym rzeczownikiem tego typu - krwią - _nie mają rodacy kłopotu i tworzą poprawne brzmienie (ta) krew._

Nie powoduje też na ogół rozchwiań gramatycznych konflikt między formą a znaczeniem takich wyrazów, jak poeta, starosta, wojewoda, przywódca, radca: _odmieniane według deklinacji żeńskiej, bo z "żeńską" samogłoską wygłosową "-a" (poety, poecie, starosty, staroście, wojewody, wojewodzie itd. - jak _kobiety, kobiecie, wody, wodzie _itd.), odbierane są jednak przez wszystkich jako słowa rodzaju męskiego: _ten poeta, ten starosta, ten wojewoda, ten przywódca, ten radca.
Mniej szczęścia natomiast ma imię własne Zawisza. Jak długo żyję i interesuję się sportem (w moim wypadku te lata się pokrywają!!!), tak długo w komunikatach sportowych słyszę spontanicznie wypowiadane konstrukcje typu "Zawisza Bydgoszcz wygrała…", "Zawisza Bydgoszcz przegrała…", "Zawisza Bydgoszcz zremisowała…". - "Wygrała" czy "przegrała", bo "Zawisza" z "-a" na końcu!

Dzieje się tak, mimo że wszyscy niby wiedzą, kto to był Zawisza zwany Czarnym, a i znają go z literatury pięknej (chociażby z "Krzyżaków" Henryka Sienkiewicza, "Trylogii husyckiej" Andrzeja Sapkowskiego czy cyklu krzyżackiego Dariusza Domagalskiego). Powinni więc zawsze tworzyć poprawne połączenia typu Zawisza Bydgoszcz wygrał (przegrał, zremisował).
Zawisza Czarny z Garbowa, herbu Sulima (ok. 1370-1428), to sławny polski rycerz, symbol wszelkich cnót rycerskich, zwłaszcza nadzwyczajnej słowności i lojalności. Te przymioty stały się źródłem popularnego do dziś zwrotu polegać (na kimś) jak na Zawiszy - "móc liczyć na kogoś w każdej sytuacji życiowej, mieć do kogoś całkowite zaufanie" ("Dali mu nawet plik ulotek do rozprowadzenia wśród zaufanych osób, bo wiedzieli, że mogą na nim polegać jak na Zawiszy" - A. Filar: "Śladami tatrzańskich kurierów", Warszawa 1995).

Jaka jest etymologia Zawiszy - _formy funkcjonującej obecnie jako dość częste nazwisko? To najprawdopodobniej zdrobnienie imienia _Zawid, etymologicznie związanego z rzeczownikiem zawiść - _z prasłowiańskiego _zavist’ _od pierwotnego _zavid-t’. Można zatem uznać za uzasadnioną interpretację _Zawiszy _z "Księgi imion" B. Kupisa, B. Wernichowskiej i J. Kamyczka (Książka i Wiedza 1975): "Słowiańskie imię męskie związane, być może, z zawiścią, zazdrością o sławę, a więc oznaczające tego, który - widząc sławę innych - dokłada wszelkich starań, by samemu ją zdobyć" (str. 263).
A dlaczego Zawisza _Czarny? - _Przydomek _Czarny _zwykle się tłumaczy czarnym kolorem włosów rycerza i najprawdopodobniej jego ciemną cerą (jeden z jego braci nosił przydomek _Kruczek, _czyli "Czarny", a drugiego zwano Farurejem, czyli "Egipcjaninem"). Według innej koncepcji chodzi tu o czarną zbroję, co nie jest chyba prawdziwe, skoro podczas swojej ostatniej bitwy pod Golubcem miał na sobie zbroję błyszczącą.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na gazetawroclawska.pl Gazeta Wrocławska